Ao volver a vista atrás, non descubro nostalxia, descubro que moitas cousas e momentos perdéronse polo camiño, que outras chegaron, pero non as sustitúen, sinxelamente son e, polo feito de ser, tamén perderanse. A memoria permite esquecelas e lembralas, facer e refacer imaxes máis fermosas ou doentes, evocalas en soidade ou en compañía, pero o ausente nunca volverá. Cantan cos tempos cambian, e nós con eles, aínda que a canción remite a un concepto concreto, aos cambios físicos, políticos, sociais e humanos que prodúcense o noso arredor e que afectan de distinto xeito a nosa cotidianidade, costumes, impresións e relacións, a nosas vidas. Algúns van borrando parte daquilo que chamamos raíces, outros son tan sutís que apenas chaman a atención mentras prodúcense, e os hai tan evidentes que chegan a ser brutáns e ferintes, aínda que, máis que nada, o son por indesexados, porque implican o remate dalgo amado ou dalgo ao que aferrámonos conscientes de que, agás resignarse, nada pódese facer para evitar a perda.
Os días afogados (2015) ábrese sobre as augas dun encoro e o avance dunha embarcación que detense. Dende ela, o narrador e guía lanza un anzol que se sumerxe na procura do seu pasado, que descansa na profundidade onde xace o seu fogar. Dende este imaxe, que non pode recuperar o perdido, César Souto e Luis Avilés falan das raíces e, nesta proximidade, o seu documento gostaría a Carlos Velo e a Chano Piñeiro, pero tamén falan dunha realidade que, desde a perspectiva dos afectados, remite aos cambios que conlevaron o final dunha época. As imaxes falan das xentes de Aceredo, Buscalque (Ourense) e arredores, porque son as xentes dos pobos asolagados quen falan a través delas; coas súas expresións, orais e corporais, cos seus costumes, vestimentas, traballo e actitudes cotiás.
No presente, só son lembranzas. Non hai "morriña", porque é outra cousa, non pode habela onde non hai esperanza dun retorno e dun soño. Hai tristeza e pranto polo paraíso perdido, ao que nunca poderán retornar, aquel que foi e xa non será máis. O que houbo permanece na memoria de quen o viviu e nas capturas das grabacións caseiras do narrador e outras do pasado onde a poesía do cotiá, a honestidade e un rural galego xa inexistente adquiren armonía. O que hai é recollido no presente pola filmación profesional de Souto e Avilés, unha filmación que busca, quizais por momentos force, a poética do humano, da soidade e da nostalxia do hoxe polo onte. A película cobra a súa transitoriedade entre ese onte e o hoxe na montaxe de Cristina Liz Graña, que alterna os dous tempos, provocando o tránsito temporal que, á par, resulta evocador —as imaxes pretéritas, as palabras do protagonista no presente, aínda que se antollan forzadas pola lectura dun texto, a música de Ramón Orencio,...— e realiza un exercicio de memoria histórica, etnográfica e humana. Como tal, expresa e representa circunstancias do momento que vive unha comunidade rural fronte á ameaza do Desarrollo, imparable e deshumanizado, que cambiará as súas vidas. Son os homes e mulleres que se viron e vense afectados polo encoro de Lindoso (Portugal), cuxas portas se pecharon o 8 de octubre de 1992, lembra o protagonista. De aí que sexa subxetiva e emotiva, tamén que tome partido, non en vano a súa crítica apunta a ese fenómeno transformador que ignora ou non quere saber das xentes ás que afecta, a todos os anónimos e anónimas con nome e rostros que xofren a perda, material e de identidade. En ocasión, quizais erremos ao definir progreso, palabra que repiten varios afectados: <<é o progreso, que se lle vai facer>> o <<progreso marcha atrás>>.
En realidade, pode haber progreso sin avance humano? O que hai son grandes intereses que non contemplan os pequenos, os desas persoas que, mentras non chega o final anunciado, son e non son realmente conscentes do impacto e do alcance que o encoro terá nas súas vidas. Só entón o saberán con certeza, e de nada lles servirá esgotar as vías legais ou as súas protestas contidas polas forzas do orde, pero que e quen é o orden que se lles opoñe?, incluso declarándose en folga de fame. Os días afogados existe neses dous tempos, recuperando un dende o outro, a partir das imaxes grabadas por testemuñas e protagonistas da cotidianidade, dos feitos e do remate que se aveciña, de como este lles afecta, de como afecta a sombra proxectada pola construcción que pechará as súas portas sin pensar en términos humanos. O xigante de bloques e de cemento nada sabe de emocións nin de sentimentos, nin do medo nin do rexeitamento que produce, medo e rexeitamento a perder canto posúen e coñecen, canto cren coñecer, medo a non saber o que será deles en outro lugar, fora do val que asumen existencial: casa, amistade, difuntos, familia, vida, berce... En Aceredo viviron alleos ás circunstancias que, décadas atrás, derivaron na presenza da maquinaria e dos bloques que dan forma ao muro que altera as súas vidas e a paisaxe que, anos despóis, xa no presente, unha parella contempla resignada e triste, mentras falan do onte añorado que vive baixo as augas, de momentos que fixeron deles quen son, de instantes e fragmentos de vida, do paraíso que, idealizado na súa memoria, nunca volverán a ver. O saben e lles aflixe…
No hay comentarios:
Publicar un comentario